تأکید بر رهنمودهای رهبر انقلاب در مسیر تکامل رشد دانش‌بنیان‌ها
نزدیک شدن به قله‌ها در صنایع پزشـکی هسـته‌ای
ع- صادقی
کارشناسان و اعضای هیئت علمی شهرک علمی تحقیقاتی کشور از دستیابی دانشمندان حوزه تجهیزات پزشکی کشور به تولید و خودکفایی بسیاری از تجهیزات پزشکی هسته‌ای در حوزه درمان کامل سرطان در سال جاری خبر دادند.
در زمینه تولید تجهیزات و قطعات پزشکی، حوزه پزشکی هسته‌ای شاخه‌ای از تصویربرداری پزشکی، فیزیک پزشکی و پرتونگاری مولکولی است که از خواص هسته‌ایِ مواد، رادیو ایزوتوپ‌ها برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌کنند.
اسکن کردن استخوان که شامل تزریق موادی پرتوزا، تجمع آن در مغز استخوان، تصویربرداری و تشخیص آن توسط یکی از روش‌های تصویربرداری و همچنین اسکن کردن مغزی که به روش تزریق موادی پرتوزا، عبور آن از سد خونی مغز، تجمع آن در آسیب‌دیدگی‌های مغزی تومورها، و تصویربرداری و تشخیص آن توسط یکی از روش‌های تصویربرداری انجام می‌شود از مهم‌ترین مزایای به کار گیری فناوری هسته‌ای در علم پزشکی است.
استفاده از مواد پرتوزا در پزشکی در ایران با سنجش مقدار ید رادیواکتیو در سال ۱۳۳۹ به وسیله یک شمارشگر گایگر در آزمایشگاه پیمان مرکزی دانشکده علوم پزشکی تهران آغاز شد و امروزه این فناوری در حد بسیار پیشرفته‌تر به دست متخصصان تحقیقات پژوهشی شرکت‌های دانش‌بنیان سایر استان‌های کشور رسیده و آنها در حال تحقیق و پژوهش برای اجرا کردن رسمی آن طی ماه‌های آینده نزدیک هستند.
تولید ۲ دستگاه پزشکی هسته‌ای
در راستای درمان کامل سرطان
مهرداد مزروعی مدیر روابط عمومی یک شرکت دانش‌بنیان مستقر در شهرک علمی تحقیقاتی استان اصفهان به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «طرح اولیه به‌روزرسانی و تولید ۲ دستگاه پزشکی هسته‌ای برای درمان کامل سرطان و بهبودی سریع بیماران سرطانی هم اکنون در برخی از بیمارستان‌های استان اصفهان در حال اجراست و تاکنون به نتایج قابل قبولی رسیده است.»
وی ادامه می‌دهد: «از مهم‌ترین جزئیات این دستگاه‌ها باید اشاره کرد، دستگاه شتاب‌دهنده خطی ۶Mr و دستگاه شتاب‌دهنده خطی ۱۰Mr در مراحل طراحی اولیه و استارت نهایی قرار دارند و پیش‌بینی می‌شود کشور تا پایان امسال به فناوری پزشکی هسته‌ای در راستای بهبودی کامل بیماری‌های سرطانی دست پیدا کند».
مدیر روابط عمومی این شرکت دانش‌بنیان اضافه می‌کند: «همچنین علاوه بر این ۲ دستگاه در تلاش هستیم تا دستگاه‌های ام آر ای و سی تی اسکن را با بهره‌گیری از رادیو اکتیو‌های هسته‌ای به‌روزرسانی کرده و وارد این حوزه کنیم که آغاز این پروژه بزرگ را از سال آینده اجرائی خواهیم کرد.»
مزروعی می‌گوید: «ورود این دستگاه‌ها به چرخه پزشکی هسته‌ای می‌تواند از طریق ثابت متغیر نور در درمان تومورهای سرطانی نقش مهمی ایفا کند و درمان این بیماری را در بیمارستان‌های استان اصفهان سرعت ببخشد.»
جذب افراد متخصص و نخبه
در حوزه پزشکی هسته‌ای
نوید نجات بخش عضو هیئت مدیره شهرک علمی تحقیقاتی کشور ادامه می‌دهد: «تعداد نفرات جذب شده در زمینه صنعت توسعه پزشکی هسته‌ای و شرکت‌های تولیدی آن از سال ۷۸ تاکنون از ۲ درصد به ۲۳۰ درصد در کشور افزایش یافته است.»
وی می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود طی ماه‌های آینده ۶۰۰ دانشجو این حوزه با مدارک لیسانس جذب صنعت پرشکی هسته‌ای شرکت‌های دانش‌بنیان کشور شوند که این اقدام می‌تواند نقش بسزایی در کاهش بیکاری در جامعه نخبگان داشته باشد.»
عضو هیئت مدیره شهرک علمی تحقیقاتی کشور ادامه می‌دهد: «علاوه بر اقدامات موثر در زمینه کاهش بیکاری نخبگان متخصص در پیشرفت صنایع پزشکی هسته ای کشور، برنامه‌های موثری در زمینه بازگرداندن هزار و 20 دانشجوی نخبه مشغول در کشورهای اروپایی به داخل کشور و افزایش حمایت‌های معیشتی از آنان صورت گرفته است.»
نجات‌بخش اضافه می‌کند: «در حال حاضر بیش از 5 کشور اروپایی و آمریکایی شامل لهستان، اروگوئه، اتریش و دانمارک از تولیدات پزشکی هسته‌ای کشور به دست متخصصین داخلی اعلام علاقه‌مندی و سفارش کردند.»
وی یادآور می‌شود: «با تمهیدات اندیشه شده به همراه ارائه بسته‌های حمایتی دولت سیزدهم دانشمندان کشور توانسته‌اند سطح محصولات تولیدی خود در شرکت‌های دانش‌بنیان را متناسب با کیفیت تولیدات کشورهای اروپایی کنند.»
حضور پررنگ تولیدات پزشکی هسته‌ای کشور
در نمایشگاه‌های جهانی
احمد موسوی مدیر تولید یک شرکت دانش‌بنیان کشور می‌گوید: «شرکت دانش‌بنیان ما از طریق بازاریابی مستقیم با مراکز مختلف کشور و همچنین خارج از کشور و حضور در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و خارجی نسبت به معرفی محصولات و اخذ سفارش، اقداماتی اجرائی انجام داده، چرا که محوریت تحقیق، توسعه و رصد بازار و نیازهای کشور و منطقه از جمله نقاط متمایز کننده این شرکت است.»
وی اضافه می‌کند: «حضور در بیش از ۹۰ نمایشگاه داخلی و خارجی از جمله کشور آلمان، عراق، امارات، ازبکستان، ارمنستان، سوریه و نمایشگاه‌های شهرستان‌های مختلف ایران بیانگر گوشه‌ای از فعالیت این واحد علمی می‌باشد.»
مدیر روابط عمومی شرکت دانش‌بنیان یادآور می‌شود: «علاوه بر حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی میزان تولید محصولات و صادرات آنها به کشورهای خارجی از سال گذشته با صعود قابل توجهی به ۸۰ درصد رسیده است.»
موسوی می‌گوید: «خوشبختانه با رایزنی‌های صورت گرفته پیش‌بینی می‌شود سطح سرمایه‌گذاری 4 کشور عراق، روسیه، چین و امارات برای خرید تجهیزات پزشکی هسته‌ای کشور تا پایان سال 2 برابر افزایش یابد.»
دست یافتن دانشمندان کشور به رادیوایزوتوپ‌ها
در علم پزشکی هسته‌ای
مهدی نکویی عضو دیگر هیئت مدیره شهرک علمی تحقیقاتی کشور می‌گوید: «ورود این شرکت دانش‌بنیان برای نخستین بار به حوزه پزشکی هسته‌ای و اقداماتی در این زمینه از سال ۹۳ تاکنون آغاز شده و شرایط فعلی در مرحله تحقیق و توسعه قرار دارد.»
وی ادامه می‌دهد: «پرکاربردترین رادیوایزوتوپ در پزشکی هسته‌ای تکنسیوم است و از مدالیته‌های پر استفاده در پزشکی هسته‌ای می‌توان مقطع‌نگاری با نشر پوزیترون و مقطع‌نگاری رایانه‌ای تک فوتونی را نام برد که این رادیوایزوتوپ‌ها در این شرکت دانش‌بنیان در مرحله پژوهش قرار گرفته و تاکنون به مرحله اجرا رسیده است.»
عضو هیئت مدیره شهرک علمی تحقیقاتی کشور اضافه می‌کند: «ویژگی پزشکی هسته‌ای در این است که توانایی ارائه دادن اطلاعات تصویری از فرایند‌ها و عملکرد‌های متابولیکی بدن را دارد در صورتی‌که دیگر مدالیته‌های تصویربرداری‌های پزشکی همانند مقطع‌نگاری رایانه‌ای و ام‌آرآی به طور معمول اطلاعات ساختاری و آناتومیکال تولید می‌کنند.» پزشکی هسته‌ای شاخه‌ای از تصویربرداری پزشکی، فیزیک پزشکی و پرتونگاری مولکولی است که از خواص هسته‌ای مواد رادیوایزوتوپ‌ها برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌کند.
عضو هیئت مدیره شهرک علمی تحقیقاتی استان اصفهان اظهار می‌دارد: «شهرک‌های علمی تحقیقاتی کشور با بهره‌گیری از دانش‌های نوین به عنوان قطب صنایع پیشرفته و نوین در کشور محسوب می‌شود و شرکت‌های دانش‌بنیان بسیاری در زمینه‌های مختلفی تاکنون توانسته‌اند به اقدامات بزرگی در این شهرک دست پیدا کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «شرکت‌های دانش‌بنیان استان اصفهان با بکارگیری ۲۷ نیروی متخصص در حوزه تولیدات انواع محصولات پزشکی پیشرفته و فوق پیشرفته که نمونه‌هایی از آنها را می‌توان به ساخت دستگاه‌های شتاب‌دهنده خطی، رادیاتور دیجیتال و انواع سی تی اسکن اشاره کرد در حال فعالیت است.»
عضو هیئت مدیره شهرک علمی تحقیقاتی کشور تأکید می‌کند: «پروژه‌های بسیار زیادی در حوزه دستگاه‌های پزشکی مانند ساخت تجهیزات رادیولوژی، ساخت تجهیزات اتاق عمل و ساخت فرکانس‌های رادیویی در این شهرک در مرحله تحقیق، توسعه و تجاری‌سازی شده قرار دارد و در آینده نزدیک وارد مرحله تولید می‌شود.»
نکویی اضافه می‌کند: «از اوایل دوران فعالیت شهرک علمی تحقیقاتی موفق شد نخستین بار به ساخت دستگاه‌های ترانسپورتر BS۱۰۰ که شامل انواع برانکارد‌های XRay و برانکارد اطفال است دست پیدا کرده و آن را روانه بازار‌های داخلی کند تا جایی که در حال حاضر ۶۰ درصد از برانکارد بیمارستان استان‌های اصفهان، یزد و شهرکرد از تولیدات شرکت‌های علمی این شهرک است.»
وی درباره دیگر اقدامات ارزشمند دانشمندان شرکت‌های علمی استان اصفهان نیز تصریح می‌کند: «بعد از تولید برانکارد نوبت به گام‌های بلند در زمینه بومی‌سازی ۷۰ درصد از تجهیزات پزشکی بیمارستان‌های استان اصفهان رسید و این طرح با تولید دستگاه‌هایی همچون انواع تخت‌های ICU، صندلی بیماران دیالیز، تخت جنرال اتاق عمل، تخت عمل چشم، تخت عمل ارتوپدی، انواع چراغ‌های پزشکی BC۸۰۰ مخصوص جراحی، فانتوم سه بعدی آب، ترموپلاست برای نگه داشتن بیمار و دستگاه‌های شتاب‌دهنده خطی با موفقیت اجرایی شد.»
علی‌رغم مناقشات سیاسی در مورد برنامه هسته‌ای ایران و ادعاهای خلاف واقع برخی دولت‌های متخاصم، بهره‌برداری از کاربردهای متنوع فناوری هسته‌ای برای رفع نیازهای کشور ضرورت دارد. یکی از مهم‌ترین کاربردهای فناوری هسته‌ای، کاربردهای آن در حوزه سلامت است. به طور کلی کاربردهای فناوری هسته‌ای در بخش سلامت، در سه حوزه تشخیص پزشکی، درمان بیماری ها (به ویژه سرطان) و استریل کردن تجهیزات و مواد بیمارستانی استفاده می شوند. مهم‌ترین زیرساخت‌های مورد نیاز جهت استفاده از فناوری هسته‌ای در حوزه سلامت نیز عبارتند از: راکتورهای هسته ای تحقیقاتی، سیکلوترون‌های بیمارستانی، تجهیزات تصویربرداری و نیروی انسانی. شایان ذکر است که ۹۰ درصد از خدمات پزشکی هسته‌ای مربوط به استفاده از پرتوهای هسته‌ای در رویه‌های تشخیصی هستند و مهم‌ترین ماده پرتوزای مورد استفاده در رویه‌های تشخیصی پزشکی هسته‌ای، تکنسیوم-۹۹ است.
منشأ تولید تکنسیوم-۹۹، قرارگیری اورانیوم غنی شده در راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی است. برای این منظور، اغلب از اورانیوم با غنای بالا (حدود ۹۰ درصد) استفاده می شود. اگرچه استفاده از اورانیوم با غنای پایین نیز برای تولید این ماده امکان‌پذیر است، اما باعث کاهش کیفیت مواد تولیدی، کاهش میزان تولید و افزایش هزینه تولید می‌شود. با این وجود آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به بهانه جلوگیری از اشاعه سلاح های هسته‌ای، کشورها را به خاطر استفاده از اورانیوم با غنای کم برای این منظور، تحت فشار قرار می‌دهند.
بسیاری از کشورهای جهان نیز به توسعه کاربردهای پزشکی هسته‌ای در حوزه سلامت توجه کرده‌اند. به طوری که در کشور آمریکا سالیانه ۲۰ میلیون و در اروپا ۱۰ میلیون عملیات پزشکی هسته‌ای انجام می‌شود و به طور کلی در کشورهای توسعه‌یافته از هر پنجاه نفر یک نفر در هر سال از خدمات تشخیصی پزشکی هسته‌ای استفاده می‌کنند. در حال حاضر ۷۸ راکتور هسته‌ای تحقیقاتی در جهان برای تولید رادیوایزوتوپ مورد استفاده قرار می‌گیرند و کشورهای هلند، بلژیک، لهستان، فرانسه، آلمان، جمهوری چک، چین، ایالات متحده آمریکا، آفریقای جنوبی، روسیه و استرالیا تولیدکنندگان اصلی مواد پرتوزای مورد استفاده در حوزه پزشکی هسته‌ای هستند.
در جمهوری اسلامی ایران نیز همگام با پیشرفت‌های صورت گرفته در بهره‌برداری صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای، توسعه کاربرد پرتوهای هسته‌ای در حوزه سلامت مورد توجه قرار گرفته است.
ایران با داشتن ۲۰۵ مرکز پزشکی هسته‌ای، خدمات مختلف این حوزه را به بیماران ارائه می‌دهد. با این وجود، زیرساخت‌های فعلی کشور در این زمینه، برای رفع نیاز روزافزون کشور به کاربردهای فناوری هسته ای در حوزه سلامت کافی نیست. در حال حاضر تنها یک راکتور تحقیقاتی در کشور (راکتور تهران با عمر ۵۴ سال) قابلیت تولید رادیوایزوتوپ‌های مورد استفاده در پزشکی هسته‌ای را دارد و از طرف دیگر، تعداد محدودی سیکلوترون نیز در شهرهای تهران، کرج و مشهد در حال تأمین بخشی از مواد پرتوزای مورد نیاز بخش پزشکی هسته‌ای کشور هستند. چهار مرکز پرتودهی هسته‌ای نیز در شهرهای تهران، بناب، شهرکرد و یزد فعال هستند. همچنین تعداد متخصصان پزشکی هسته‌ای در کشور حدود ۱۵۰ نفر است.
مسئولان و دست‌اندرکاران حوزه تجهیزات پزشکی کشور در تلاش هستند با همکاری شرکت‌های موفق تجاری بین‌المللی در دنیا گام‌های موثرتری را در زمینه رشد پزشکی هسته‌ای کشور در راستای درمان سرطان، تومورهای بدخیم، کاهش دیابت و بیماری‌های گوارشی برای دستیابی به قله‌ای که رهبر معظم انقلاب از آن نام می‌برند دست پیدا کنند.